سونوگرافی چیست؟

سونوگرافی، یکی از مواردی است که بسیاری از پزشکان برای بررسی شرایط بیمار تجویز می کنند. سونوگرافی‌ با استفاده از امواج صوتی، از داخل بدن شما عکس برداری می‌کند. این تصاویر، نقش مهمی در تشخیص انواع بیماری‌ها و درمان آن‌ها دارند. از آن جایی که برای انجام سونوگرافی از امواج صوتی استفاده می‌شود، برخی‌ با نام معاینات اولتراسوند نیز از آن یاد می‌کنند.

برای انجام معاینات اولتراسوند، پروب دستگاه را روی قسمت مورد نظر قرار می‌دهند. البته گاهی اوقات برای تصویر برداری، دستگاه کوچکی را وارد بدن می‌کنند. سونوگرافی انواع مختلفی دارد و برای بررسی سلامت بسیاری از اعضای بدن کاربرد دارد. در ادامه با سونوگرافی، کاربردها، مزایا و معایب آن آشنا خواهیم شد. همچنین در مورد نحوه آماده شدن برای انجام معاینات اولتراسوند نیز صحبت خواهیم کرد.

کاربردهای سونوگرافی

کاربردهای سونوگرافی به چند کار کوچک محدود نمی‌شود، بلکه کاربردهای آن بسیار گسترده است و برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها از آن استفاده می‌شود. این کاربردها عبارتند از:

• بررسی جنین در حال رشد در رحم
• تشخیص بیماری کیسه صفرا
• بررسی جریان خون
• تشخیص سرطان سینه
• بررسی وضعیت تیروئید
• بررسی مشکلات تناسلی و پروستات
• تشخیص سینوزیت
• سونوگرافی صورت
• بررسی و تشخیص مشکلات کبد و کلیه

آمادگی های لازم برای انجام سونوگرافی

انجام سونوگرافی کار پیچیده‌ای نیست و به آمادگی خاصی نیاز ندارد. زمان انجام برخی از اسکن‌ها باید ناشتا باشید، برای مثال هنگام انجام سونوگرافی کیسه صفرا، نباید چیزی بنوشید یا بخورید. هنگام انجام برخی دیگر از موارد مانند سونوگرافی واژینال باید آب بنوشید تا مثانه شما پر شده و عکس‌های واضح‌تری از اندام‌های شما گرفته شود.

بهتر است از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید و به جای آن لباس‌های گشاد و آزاد، به تن کنید. اگر از جواهرات خاصی در ناحیه مورد نظر استفاده می‌کنید، قبل از سونوگرافی، آنها را در بیاورید. هرمعاینه ای که با استفاده از اولتراسوند انجام می شود؛ نکات مخصوص خود را دارد که در ادامه بیشتر به این نکات می‌پردازیم.

انواع سونوگرافی

سونوگرافی کاربردهای زیادی دارد و برای بررسی وضعیت بسیاری از اندام‌ها مورد استفاده قرار می گیرد. در ادامه انواع سونوگرافی را به طور ویژه توضیح خواهیم داد.

سونوگرافی واژینال

سونوگرافی واژینال یا ترانس واژینال نوعی از سونوگرافی است که برای بررسی اندام‌های تناسلی زنانه از آن استفاده می‌شود. همانطور که در healthline نیز به آن اشاره شده است؛ از این روش برای بررسی اندام‌هایی مثل رحم، لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها، دهانه رحم و واژن استفاده می‌شود.

در سایر سونوگرافی ها، پزشک مبدل دستگاه را روی قسمت‌های بیرونی بدن شما قرار می‌دهد اما در ترانس واژینال لازم است مبدل‌ها به اندازه 2 یا 3 اینچ وارد واژن خانم‌ها شوند. دلایل گوناگونی برای انجام ترانس واژینال وجود دارد، برخی از این دلایل عبارتند از:

• اگر در خارج زمان‌های عادت ماهیانه خود، خونریزی داشته باشید و دلیل خاصی برای آن وجود نداشته باشد، برای تشخیص علت خونریزی باید سونوگرافی واژینال انجام شود.
• یکی از این دلایل، درد لگن است.
• در برخی شرایط، جنین به جای اینکه در رحم قرار بگیرد، در لوله‌های فالوپ قرار می‌‌گیرد. برای تشخیص چنین شرایطی باید ترانس واژینال انجام شود.
• گاهی اوقات برای تشخیص کیست و دلیل ناباروری به انجام سونوگرافی واژینال نیاز است.
• در دوران بارداری و برای کنترل ضربان قلب جنین، از این روش کمک گرفته می‌شود.
• اگر نشانه‌های سقط جنین یا زایمان زودرس وجود داشته باشد، باید با کمک این نوع از سونوگرافی، دهانه رحم معاینه شود.

پیشنهاد به مطالعه بیشتر: سونوگرافی لگن چیست؟

سونوگرافی کلیه

پزشکان برای ارزیابی سلامت کلیه و تشخیص بیماری‌های مربوط به آن مانند سرطان و نارسایی کلیه از سونوگرافی کلیه استفاده می‌کنند. در شرایط زیر از این روش استفاده می‌شود:

• برای بررسی دقیق محل قرارگیری کلیه‌ها
• کسب اطلاع در مورد اندازه و شکل کلیه
• مشخص کردن جریان خون در کلیه و بررسی احتمال وجود آسیب در آنها
• تشخیص سنگ کلیه

در بیشتر موارد، هنگام انجام سونوگرافی کلیه، مثانه‌ نیز معاینه می‌شود. برای معاینه کلیه از این طریق شرایط خاصی وجود ندارد، فقط بهتر است قبل از آن چند لیوان آب بنوشید تا عکس‌ها با کیفیت بیشتری گرفته شوند. نیازی نیست ناشتا باشید، مگر اینکه پزشک از شما خواسته باشد از قبل چیزی میل نکنید. سونوگرافی کلیه 20 تا 30 دقیقه زمان می‌برد و تقریباً بی‌خطر است.

سونوگرافی داپلر

در سونوگرافی داپلر، با کمک امواج صوتی جریان‌ خون در رگ‌ها و وریدها بررسی می‌شود. با کمک این روش، جریان‌های غیر طبیعی در یک رگ خونی بررسی می‌شود. بیماری‌هایی مانند لخته شدن خون یا گرفتگی عروق تشخیص داده می‌شود. اگر هر یک از نشانه‌های گرفتگی عروق در شما دیده شود، به انجام سونوگرافی داپلر احتیاج دارید. برای تشخیص هر یک از بیماری‌های زیر به سونوگرافی داپلر احتیاج است:

• بیماری تصلب شرایین: در این وضعیت رگ‌هایی که مسئول خون رسانی به پاها هستند دچار گرفتگی می‌شوند.
• ترومبوفلبیت سطحی: بیماری که در طی آن رگ‌ها به دلیل لخته شدن خون ورم می‌کنند.
• ترومبوآنژیت انسدادی: بیماری‌ که طی آن رگ‌های خونی دست و پا، ملتهب و متورم می‌شوند.
• برای اندازه گیری فشار خون در شریان‌ها از سونوگرافی داپلر استفاده می‌شود.

تنها کاری که قبل از انجام سونوگرافی داپلر باید انجام دهید، کنار گذاشتن سیگار است. اگر عادت به سیگار کشیدن دارید، بهتر است چند روزی سیگار نکشید. زیرا سیگار می‌تواند باعث باریک شدن رگ‌های خونی و تاثیر بر نتیجه این آزمایش شود. برای انجام سونوگرافی داپلر، پروب های اولتراسوند روی قسمت‌هایی از بدن شما مانند پاها و دست‌ها ماساژ داده می‌شوند.

برای برجسته شدن رگ‌ها خونی، کاف‌های فشارسنج روی قسمت‌هایی از بدن شما بسته می‌شود. به دلیل فشاری که به رگ‌های خونی شما وارد می‌شود، ممکن است رنگ پوست شما اندکی به کبودی نزدیک شود که با گذشت چند دقیقه دوباره به حالت اولیه خود باز می‌گردد.

اغلب جریان‌های غیر طبیعی خون با عادت‌های نادرستی مانند سیگار کشیدن یا پرخوری در ارتباط اند. پزشک دستورالعمل‌های لازم را بعد از بررسی نتایج سونوگرافی به شما توضیح می‌دهد. پیروی از این دستورالعمل‌ها در سلامت کلی شما تأثیر زیادی دارد.

سونوگرافی کبد

از سونوگرافی کبد برای بررسی وضعیت کبد و رگ‌های خونی استفاده می‌شود. در شرایط مختلفی از سونوگرافی کبد استفاده می‌شود، برخی از این شرایط عبارتند از:

• برای تشخیص هپاتیت یا التهاب کبد
• تشخیص بیماری کبد چرب
• بررسی و تشخیص سرطان کبد، فیبروز کبدی، سیروز و نارسایی کبد
• برای بررسی آسیب به کبد در اثر حمله اشتباه سیستم ایمنی به آن
• در صورت وجود هر یک از نشانه‌های بیماری کبدی مانند یرقان

انجام سونوگرافی کبد به آمادگی خاصی نیاز ندارد. فقط کافی است برای انجام آن ناشتا باشید. انجام این کار معمولاً 15 دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد که در طی آن روی میز مخصوص دراز می‌کشید و پزشک، پروب سونوگرافی را بالای سمت راست شکم قرار می‌دهد. لازم به ذکر است که تنها با تکیه بر نتایج سونوگرافی کبد نمی‌توان بیماری‌های مربوط به کبد را تشخیص داد و در کنار آن نیاز به انجام سایر آزمایش‌ها نیز است.

سونوگرافی شکم

به کمک سونوگرافی شکم می‌توان وضعیت رگ‌های خونی و اندام‌های شکمی را بررسی کرد. کیسه صفرا، پانکراس و طحال از جمله اندام‌هایی هستند که می‌توان با کمک سونوگرافی شکم وضعیت آن‌ها بررسی کرد. برای انجام سونوگرافی شکم باید 8 تا 12 ساعت قبل، از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.

دلیل ناشتا بودن برای انجام سونوگرافی شکم این است که غذای محبوس در معده و روده مانع رسیدن امواج صوتی به اندام‌های شکم می‌شوند. البته دلیل انجام سونوگرافی شکم در ناشتا بودن یا نبودن تأثیرگذار است. بهتر است در مورد این موضوع از پزشک خود مشورت بگیرید.

برای انجام سونوگرافی شکم، ابتدا ژل مخصوصی در سر تا سر شکم پخش می شود و با ماساژ پروب دستگاه، درون شکم دیده می شود. امواج صوتی به محض برخورد با اندام‌های شکمی بازتاب می‌شوند؛ اما در برخی از موارد ممکن است به خوبی این عمل انجام نشود. غذای داخل معده، نفخ روده یا چاقی از جمله این دلایل هستند. انجام کل فرآیند سونوگرافی شکم به 30 دقیقه زمان احتیاج دارد.

پیشنهاد به مطالعه بیشتر: بهترین دستگاه سونوگرافی در دنیا

سونوگرافی بارداری

یکی از رایج ترین انواع سونوگرافی، مربوط به دوران بارداری است. این کار به منظور اطمینان از سلامت مادر و جنین انجام می شود. سونوگرافی هایی که در دوره بارداری انجام می شوند را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

سونوگرافی سه ماهه اول بارداری

سه ماهه اول بارداری، در تشکیل کامل اندام ها و سلامت جنین نقش بسیار مهمی دارد.

• تشخیص ناهنجاری های دوره بارداری
• چک کردن ضربان قلب جنین
• تشخیص هر گونه رشد غیرعادی جنین
• امکان وقوع بارداری در خارج از رحم
• تایید قطعی بارداری

سونوگرافی سه ماهه دوم و سوم بارداری

در این دوره از بارداری، به دلایلی همچون تعیین جنسیت، تشخیص سندروم داون و نواقص مادرزادی یا تشخیص سقط جنین از سونوگرافی استفاده می شود.

سونوگرافی سه بعدی، NT یا سونوگرافی تعیین جنسیت، از جمله انواع سونوگرافی بارداری هستند که در ادامه معرفی می کنیم:

• سونوگرافی تعیین جنسیت

در 98 درصد مواقع می توان با استفاده از سونوگرافی تعیین جنسیت، دختر یا پسر بودن جنین را تشخیص داد. سونوگرافی تعیین جنسیت، برای مشاهده ناهنجاری های احتمالی و تعیین جنسیت نوزاد استفاده می کنند.

• سونوگرافیNT

یکی از آزمایش هایی که در پایان سه ماهه ابتدایی بارداری انجام می شود، سونوگرافی NT است. این نوع سونوگرافی برای تشخیص ناهنجاری های کروموزومی انجام می شود.

در بسیاری از موارد با اختلالات کروموزومی همچون سندروم داون، آب میان بافتی در گره نوچال (ناحیه کوچکی از پست گردن) تجمع پیدا می کند. با استفاده از سونوگرافی NT می توان تجمع آب میان بافتی در این بخش را تشخیص داد. البته تشخیص انجام شده از طریق سونوگرافی قطعی نیست ولی در صورت تایید نتایج آن می توان غربالگری ژنتیک را برای تشخیص قطعی انجام داد.

بیشتر بدانید: سونوگرافی غربالگری

• سونوگرافی سه بعدی

سونوگرافی سه بعدی یکی دیگر از سونوگرافی های بارداری است که برای چک کردن سلامت جنین مورد استفاده قرار می گیرد. ممکن است در سونوگرافی معمولی بعضی از مشکلات به درستی تشخیص داده نشود که در این صورت به سونوگرافی سه بعدی برای تشخیص نیاز است.

سونوگرافی رکتال

یکی دیگر از سونوگرافی هایی که یکی از روش های رایج تصویربرداری برای تشخیص مشکلات پروستات است؛ سونوگرافی رکتال یا مقعدی نام دارد. در این سونوگرافی، سری مخصوص دستگاه وارد مجرای مقعدی می شود و با استفاده از امواج صوتی از اندام های مقعدی تصویربرداری می کند.

پیشنهاد به مطالعه بیشتر: سونوگرافی پرتابل چیست؟

معایب و مزایای سونوگرافی

تاکنون هیچ خطر و اثرات جانبی‌ برای سونوگرافی گزارش نشده است، پس می‌توان نتیجه گرفت که تقریباً بی‌خطر است. در سایر تصویربرداری‌ها از اشعه ایکس استفاده می‌شود که برای بدن خطرناک است؛ اما در سونوگرافی خبری از اشعه ایکس نیست.

سونوگرافی روش ارزشمندی است؛ اما یکی از معایب آن، این است که برای تصویربردای قسمت‌هایی از بدن که نفخ دارد، مناسب نیست. همچنین نمی‌توان برای تصویر برداری از استخوان‌ها از آن استفاده کرد. با کمک سونوگرافی نمی‌توان اشیای پنهان شده در اعماق بدن را تشخیص داد. در چنین شرایطی به آزمایشاتی مانند سی تی اسکن یا MRI نیاز است.

محدودیت های سونوگرافی

با وجود اینکه سونوگرافی یک روش تشخیص کاربردی و قدرتمند است؛ محدودیت هایی نیز دارد. به عنوان مثال امواج صوتی سونوگرافی نمی توانند از هوا یا استخوان عبور کنند و در نتیجه در بخش هایی از بدن که توخالی هستند یا از استخوان متراکم پوشیده شده اند؛ تصویر دقیقی ارائه نمی دهد.

برای بخش هایی از بدن با این شرایط مانند مغز یا ریه، ممکن است پزشک از روش های دیگری همچون سی تی اسکن یا MRI استفاده کند.

در این مقاله در خصوص سونوگرافی و انواع آن صحبت کردیم. هر کدام از سونوگرافی‌ها کاربردهای خاص خود را دارند. به دلیل اینکه برای انجام سونوگرافی از امواج صوتی استفاده می‌شود؛ خطری برای سلامتی شما ندارد. در نتیجه از انجام آن نترسید و بدون استرس برای انجام آن آماده شوید.

قبل از سونوگرافی در مورد آمادگی‌های قبل از آن از پزشک خود سؤال بپرسید. همانطور که بیان شد، کارهای قبل از سونوگرافی با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین کیفیت دستگاه سونوگرافی نقش بسیار مهمی در موثر بودن این روش تشخیصی خواهد داشت و پزشک باید حتما از دستگاه هایی با کیفیت و کارآیی مناسب استفاده کند. اگر پزشکی هستید که به این ابزار برای کارتان نیاز دارید؛ پیشنهاد می کنیم حتما در این زمینه از کارشناسان ما مشاوره دریافت کنید.