انواع تصویربرداری پزشکی

تا قبل از مشاهده داخل بدن، تشخیص علت درد و بیماری برای پزشکان بسیار دشوار بود. گاه یک بیماری ساده مانند آپاندیس عفونی، به علت تشخیص دیر هنگام سبب مرگ بیمار می‌شد. تصویربرداری پزشکی یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پزشکی است. این دستاورد کمک‌های فروانی در تشخیص و درمان بیماری به موقع افراد کرده است. با پیشرفت تکنولوژی انواع مختلفی از تصویربرداری در پزشکی به وجود آمد که همه آن‌ها کارآمد و مهم بودند.

گاهی ممکن است پزشک معالج تشخیص دهد که انجام چند نوع تصویربرداری لازم است. بنابراین نمی‌توان هیچ یک از آن‌ها را بر دیگری ارجعیت داد. در ادامه این مطلب برای درک بهتر کاربرد و علت استفاده از انواع تصویربرداری، هرکدام را به طور مجزا بررسی خواهیم کرد.

انواع تصویربرداری پزشکی

تصویربرداری پزشکی به سه دسته کلی تقسیم می‌شود که هر کدام از آن‌ها دارای انواع مختلفی هستند. این موضوع که کدام یک از تصویربرداری‌‌های پزشکی برای فرد بیمار مناسب است، مرتبط با نظر پزشک معالج بیمار خواهد بود. بنابراین هیچ گاه به طور خودسرانه اقدام به انجام هیچ کدام از انواع تصویر برداری پزشکی نکنید.

انواع تصویربرداری پزشکی با استفاده از امواج فراصوت

• سونوگرافی (Ultrasonography)

سونوگرافی یکی از انواع تصویربرداری پزشکی است که خود دارای چندین نوع مختلف است. تفاوت آن‌ها در نحوه انجام و قسمتی از بدن بیمار است که تحت بررسی قرار می‌گیرد. اما انواع سونوگرافی در یک چیز مشترک هستند، آن هم استفاده از دستگاه اولتراسوند برای تشخیص یا درمان است.

دستگاه‌‌های اولتراسوند همگی از امواج فراصوت برای تصویربرداری پزشکی استفاده می‌کنند. هنگام انجام سونوگرافی، توسط سونوگرافیست، ناحیه مورد نظر به ژل مخصوصی آغشته شده و سپس مبدل بر روی همان ناحیه قرار می‌گیرد تا بررسی آغاز شود.

ژل، حرکت مبدل و رفت و برگشت امواج را تسهیل می‌کند. در این روش در همان زمان تصویربرداری، می‌توان تصویر اجزای داخلی بدن را مشاهده کرد. برای ایجاد تصاویر بر روی مانیتور، دستگاه سونوگرافی امواج صوتی با فرکانسی بالا را به داخل بدن فرستاده و این امواج بعد از برخورد با ناحیه مورد نظر به دستگاه باز می‌گردند.

در ادامه توسط دستگاه تحلیل شده و به صورت تصویر بر روی مانیتور نمایش داده می‌شوند. با پیشرفت علم، دستگاه‌های سونوگرافی نیز پیشرفت کرده‌ و در حال حاضر می‌توان از دستگاه‌های جیبی که با نام سونوگرافی هند هلد معروف هستند، استفاده کرد. این دستگاه‌ها کوچک بوده و قابلیت اتصال به گوشی و لپتاپ را دارند.

انواع تصویربرداری پزشکی با استفاده از ماده ردیاب

• ام آر آی (MRI)

این تصویربرداری پزشکی که با نام تصویربرداری تشدید مغناطیسی نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع تصویربرداری پزشکی است که از امواج رادیویی و مغناطیسی برای ایجاد تصاویر مورد نیاز از ناحیه مربوطه استفاده می‌کند. در این روش فرد بیمار باید بدون هیچ گونه شی فلزی بر روی تخت مخصوصی خوابیده و وارد دستگاه شود. در طول تصویربرداری، فرد نباید هیچ گونه حرکتی داشته باشد، زیرا ممکن است باعث ایجاد خطا در تصویربرداری شود.

ام آر آی براساس پروتون‌های معلق در آب و چربی بدن، تصاویر را ایجاد می‌کند. از این روش برای تشخیص سرطان‌ها، سکته مغزی، تومورها و … استفاده می‌شود. با کمک این روش می‌توان نواحی از بدن که به وسیله هیچ کدام از روش‌های دیگر تصویربرداری امکان پذیر نیست، عکس‌برداری کرد. البته از سونوگرافی مغز و اعصاب هم برای بررسی عروق مغزی و مشکلات مربوط به آن نیز استفاده می شود.

MRI جزء روش‌های تصویربرداری پزشکی ایمن به شمار می‌رود. زیرا برای انجام آن از هیچ پرتوی یونیزه‌ای استفاده نمی‌شود. به همین علت برای زنان باردار نیز می‌توان از آن استفاده کرد.

تنها ایرادی که می‌توان از MRI گرفت، این است که اگر افراد دارای شی فلزی داخل بدنشان باشند، نمی‌توانند از این روش استفاده کنند. مانند کسانی که دارای دریچه‌های قلب مصنوعی هستند. زیرا اجسام فلزی در برخورد با امواج مغناطیسی داغ شده و می‌تواند به فرد آسیب وارد کند.

انواع تصویربرداری با رادیولوژی

• رادیوگرافی (Radiography)

تصویربرداری با اشعه ایکس قدیمی‌ترین و اولین نوع تصویربرداری پزشکی است. وجود این روش برای تصویربرداری را مدیون «ماری کوری» که عنصر رادیواکتیو یا همان پرتوی ایکس را کشف کرد، هستیم. در رادیوگرافی، از پرتوی ایکس در طول موج معینی، برای تصویربرداری از بافت‌های سخت بدن مانند استخوان‌ها استفاده می‌شود.

این پرتو جزء پرتوهای یونیزه بوده و به همین علت برای بدن ضرر دارد. در نتیجه فقط باید مواقعی که واقعاً نمی‌توان از روش دیگری بهره برد، از آن استفاده کرد. زنان باردار به هیچ عنوان نمی‌توانند از این روش استفاده کنند. زیرا این پرتو سبب ایجاد اختلالاتی در جنین می‌شود.

هربار استفاده از این روش، خطر ابتلا به سرطان و آب مرواردید را در افراد افزایش می‌دهد. اما این روش هنوز جزء روش‌های کارآمد به حساب می‌آید. زیرا علاوه بر هزینه پایین و در دسترس بودن برای همه افراد، توانایی ایجاد تصویر از مناطقی از بدن را دارد که تا به امروز روشی دیگری برای آن‌ها ابداع نشده است.

• سی تی اسکن (CT Scan)

در واقع سی تی اسکن نیز نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس به حساب می‌آید. در این روش نیز از پرتوهای ایکس استفاده می‌کنند. تصاویر ایجاد شده با سی تی اسکن در مقایسه با تصویربرداری رادیوگرافی دارای وضوح بیشتری بوده و به صورت سه بعدی ارائه می‌شود.

برای انجام سی تی اسکن فرد بر روی تخت مخصوص دراز کشیده و سپس وارد دستگاه می‌شود. منبع اشعه به دور فرد می‌چرخد و پرتوها را به بخش‌های مختلف بدن می‌تاباند. به کمک این روش، تصاویر مقطعی و سه بعدی از بخش‌ مورد نظر از بدن، ایجاد می‌شود.

پرتوی استفاده شده در این روش برای کودکان دارای انرژی پایین تری است تا عوارض کم‌تری را برای آنها ایجاد کند. با این حال سی تی اسکن هرگز به عنوان اولین راهکار پیشنهاد نمی‌شود. در سی تی اسکن برخلاف تصویربرداری معمولی و با وجود اشعه ایکس می‌توان از بافت‌های نرم بدن مانند رگ‌های خونی، ریه‌ها و … عکس برداری کرد.

• ماموگرافی (Mammography)

ماموگرافی (Mammography) یکی دیگر از تکنیک های تصویربرداری پزشکی است که به منظور تشخیص و ارزیابی بیماری‌هایی همچون سرطان سینه استفاده می‌شود. این تصویربرداری به ویژه برای زنان به منظور ارزیابی اولیه سلامت پستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هدف اصلی از انجام ماموگرافی، شناسایی و تشخیص به موقع سرطان سینه است. سرطان سینه در مراحل اولیه ممکن است بدون علائم ظاهری باشد، اما با ماموگرافی می‌توان آن را تشخیص داد.

در ماموگرافی، پستان فشرده و میان چندین صفحه قرار می‌گیرد. سپس یک دستگاه تصویربرداری با استفاده از پرتوهای X-ray تصویر سینه را گرفته و ذخیره می‌کند. ماموگرافی به عنوان یکی از تکنیک‌های مهم تصویربرداری پزشکی برای تشخیص سرطان سینه در زنان توصیه می‌شود و می‌تواند در تشخیص زودرس و افزایش شانس درمان موثر بیماران تاثیرگذار باشد.

• اسکن ایکس (X-ray)

تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس (X-ray) یک تکنیک مهم در پزشکی است که برای تشخیص و مطالعه دقیق ساختارها و اندازه‌گیری چگونگی عملکرد اعضاء و بافت‌های داخلی بدن به کار می‌رود. این تصویربرداری با استفاده از پرتوهای ایکس، تصاویر داخلی بدن را ایجاد می‌کند.

تصویربرداری X-ray به منظور تشخیص بیماری‌ها، ارزیابی آسیب‌ها و مشکلات ساختاری در اعضاء و بافت‌های داخلی بدن، ردیابی شیوع بیماری‌ها و نظارت بر درمان بیماران به کار می‌رود.

در تصویربرداری X-ray، بیمار به موقعیت مشخصی قرار می‌گیرد و به وسیله دستگاه X-ray، پرتوهای ایکس به بدن او تابانده می‌شوند. پرتوهای ایکس از بافت‌ها عبور کرده و تصاویر داخلی بدن را ایجاد می‌کنند. از این روش برای تشخیص شکستگی‌ها و کسورات استخوانی، تشخیص و ارزیابی توده‌ها و زخم‌های داخلی در اعضاء نرم مانند ریه‌ها، معده، و کلیه‌ها، مشکلات قلبی و عروقی و  بیماری‌های تنفسی مانند آسم استفاده می شود.

انواع تصویربرداری پزشکی با استفاده از فناوری هسته‌ای

• پوزیترون امیشن (PET)

تصویربرداری پوزیترون امیشن  (Positron Emission Tomography) یا PET یکی از تکنیک‌های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است که در آن برای تصویربرداری و تحلیل عملکرد بدن از مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود. این روش از اشعه گاما برای نشان دادن الگوهای فعالیت بیولوژیکی داخل بدن استفاده می کند.

تصویربرداری PET به عنوان یک ابزار قدرتمند در تشخیص و مدیریت بیماری‌ها و بررسی فعالیت‌های عصبی و علائم التهابی در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از کاربردهای رایج این تکنیک عبارتند از:

• تشخیص سرطان و تعیین مرحله بیماری
• ارزیابی عملکرد قلب و عروق و تشخیص بیماری‌های قلبی
• تحلیل فعالیت‌های مغزی و تشخیص بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر
• مطالعه فرآیندهای التهابی و عفونی در بدن

کاربردهای انواع تصویربرداری پزشکی

هرکدام از انواع تصویربرداری پزشکی دارای کاربردهای فراوانی بوده که در ادامه تعدادی از آن‌ها را توضیح خواهیم داد.

1 . فلوروسکوپی

در این روش پرتو ایکس به ناحیه مورد نظر تابیده شده و در همان حال اطلاعاتی را بر روی مانیتور مخابره می‌کند. این روش معمولاً برای بررسی حرکت در اندام‌هایی مانند دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و اسکلتی استفاده می شود. کاربردهای فلوروسکوپی را می‌توان به صورت خلاصه این گونه بیان کرد:

• تصویربرداری از عروق لنفاوی یا خونی
• جراحی‌های ارتوپدی مرتبط با دستگاه اسکلتی- عضلانی بدن
• قرار دادن اجزایی در داخل بدن، مانند یک نوک لاستیکی در راست روده
• جراحی‌های اورولوژی مانند جراحی‌های مرتبط با دستگاه ادراری یا اندام‌های جنسی
• بررسی جریان خون در اندام‌های مختلف بدن

2 . آنژیوگرافی

از این روش برای بررسی عروق بخش‌های مختلف بدن مانند قلب، مغز، کبد، کلیه ریه، رحم و … استفاده می‌شود. در این روش نوعی رنگ که توسط اشعه ایکس قابل تشخیص است به داخل رگ‌های ناحیه مورد نظر تزریق شده و سپس تصویربرداری با اشعه ایکس انجام می‌شود. با کمک این تصاویر هرگونه انسداد یا آسیبی در درون رگ‌ها قابل تشخیص است.

چه بیماری هایی با آنژیوپرافی قابل تشخیص است؟

 از بیماری‌هایی که با این روش تشخیص داده می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آترواسکلروز که این بیماری به معنای باریک شدن شریان‌های قلبی است و باعث قرار گرفتن فرد در معرض سکته قلبی می‌شود.
• تشخیص نواحی از بدن که خون رسانی به آن‌ها کاهش پیدا کرده است.
• تشخیص بیماری آنوریسم مغزی که به معنای برآمده شدن رگ‌های مغز می باشد.
• تشخیص بیماری آمبولی یا لخته شدن خون در ریه که در صورتی که تشخیص داده نشود، می‌تواند سبب انسداد رگ‌های ریوی شود.
• انسداد رگ‌های کلیه‌ها نیز توسط این روش قابل تشخیص و درمان است.

3 . کاربرد سونوگرافی

بسته به اینکه چه نوع سونوگرافی انجام می شود، این روش کاربردهای مختلفی به شرح زیر دارد:

• بررسی تمام قسمت‌های مرتبط به دستگاه تولید مثل زنان اعم از تخمدان‌ها و رحم با سونوگرافی واژینال یکی از کاربردهای این نوع تصویربرداری است.
• برای بررسی سلامت جنین و مادر در دوره بارداری نیز از سونوگرافی بارداری استفاده می شود.
• با این روش بیماری‌هایی نظیر واریکوسل و هیدروسل در مردان نیز قابل تشخیص است.
• همچنین برای بررسی دقیق کره چشم، فضای پشت آن و محتویات داخل چشم از این روش استفاده می‌کنند.
• سونوگرافی حتی برای بررسی مفاصل، رباط‌ها و تاندون‌ها هم به کار می‌رود.
• با استفاده از سونوگرافی کلیه نیز پرشک می تواند کلیه و وجود مشکل در آن را مورد بررسی قرار دهد.

از انواع سونوگرافی شکم، کبد، آنومالی و … نیز برای کاربردهای مختلف استفاده می شود و با توجه به اینکه پزشک چه مشکلی را می خواهد بررسی کند، از نوع سونوگرافی مناسب استفاده می کند.

بهترین انواع روش های تصویربرداری

روش‌های تصویربرداری پزشکی هرکدام دارای مزیت‌های فراوان نسبت به خطرات احتمالی هستند که ممکن است برای فرد بیمار ایجاد ‌شود. بنابراین نمی‌توان هیچ یک از آن‌ها را دارای ارجعیت نسبت به دیگری دانست.

اگر لحظه‌ای علم پزشکی را بدون روش تشخیصی تصویربرداری تصور کنید، می‌توانید به اهمیت آن و خدمت بزرگی که این روش‌های تشخیصی به جامعه بشری کرده‌اند، پی ببرید.

تجهیزات تصویربرداری پزشکی

دستگاه های X-ray، MRI، سونوگرافی و PET از جمله تجهیزاتی هستند که برای انجام انواع تصویربرداری مورد استفاده قرار می گیرند. این تجهیزات روز به روز پیشرفته تر می شوند و کار را برای پزشکان ساده تر می کنند. به عنوان مثال دستگاه سونوگرافی هندهلد یا جیبی، از تجهیزاتی است که به روز شده و به صورت جیبی و قابل حمل و حتی با استفاده از تلفن همراه قابل استفاده است.

این دستگاه از نوع بدون سیم یا همان وایرلس بوده که می‌تواند اطلاعات خود را بر روی گوشی یا صفحه کامپیوتر ارسال کند. سونوگرافی هندهلد در واقع یک دستگاه قابل حمل است که در میزان کارایی، تفاوتی با دستگاه‌های سونوگرافی مراکز تصویربرداری ندارد و می‌توان از آن برای تشخیص بیمار‌های مختلف استفاده کرد.

ایده گستر قدرت، این دستگاه های سونوگرافی را از برند مطرح سونواستار عرضه می کند و پزشکان می توانند از طریق تماس با ما، دریافت مشاوره و خرید این دستگاه های هندهلد، از این ابزار به روز و کارآ، برای تشخیص و درمان انواع بیماری ها در سریع ترین زمان ممکن استفاده کنند.