تخمک‌ها تاثیر جدی در سلامت بانوان دارند و کلیدی‌ترین نقش را در بارداری آن‌ها نیز ایفا می‌کنند. فولیکول محل قرار گرفتن تخمک‌ها است و به‌همین دلیل، تصویربرداری از آن سلامت اندام‌های زنانه را به نمایش می‌گذارد. هدف از سونوگرافی فولیکول شناسایی و نظارت بر فولیکولهای تخمدان است و نقش مهمی در درمان‌های ناباروری دارد. ما در این مقاله این روش تصویربرداری و تمام مواردی را که به آن ارتباط دارد، بررسی می‌کنیم. پس همراهمان بمانید.
فولیکول چیست؟
فولیکول یک کیسه کوچک پر از مایع است که درون تخمدان‌ها قرار دارد. هر فولیکول حاوی یک تخمک نابالغ بوده که پتانسیل بالغ و آزاد شدن طی تخمک‌گذاری را دارد. فولیکول‌ها در چرخه قاعدگی و باروری بانوان نقش مهمی خواهند داشت.
در واقع این کیسه‌های نگه‌دارنده، هورمون‌هایی همانند استروژن و پروژسترون را ترشح می‌کنند که بر روی مراحل مختلف چرخه قاعدگی تاثیر بسزایی دارند. دوران تخمک‌گذاری، منجر به رشد چندین فولیکول می‌شود اما همه آن‌ها قادر به آزادسازی تخمک بالغ نیستند.
براساس آمار به دست آمده حدود 99 درصد از فولیکول‌ها، تخمک بالغ آزاد نمی‌کنند و از بین می‌روند. در ادامه باید گفت اگر فولیکولی بتواند تخمکی بالغ آزاد کند، این تخمک آزاد شده با اسپرم مرد ترکیب می‌شود و لقاح ایجاد خواهد شد. در نهایت بعد از تشکیل لقاح نیز جنین رشد خود را آغاز می‌کند.
فولیکول تخمدان چیست؟
یک کیسه کروی شکل پر از مایع که وظیفه نگهداری از تخمک را برعهده دارد، در علم پزشکی با نام فولیکول تخمدان شناخته می‌شود. تعداد زیادی از این فولیکول‌ها در درون تخمدان قرار دارند و تخمک بالغ را در دوران تخمک‌گذاری رها می‌کنند.
در میان فولیکولهای داخل تخمدان، تنها چند عدد از آن‌ها رشد بهتری دارند که به نام فولیکول دومینانت شهرت دارند. در نهایت در هر دوره قاعدگی و در میان دومینانت‌ها نیز تنها یک عدد از آن‌ها به بلوغ خواهد رسید که یک تخمک با قابلیت باروری آزاد می‌کند.
دیگر فولکول‌ها هیچ‌وقت به‌اندازه‌ای رشد نمی‌کنند که امکان تخمک‌گذاری داشته باشند. بلکه آن‌ها پس از پایان دوره تخمک‌گذاری در داخل تخمدان از هم پاشیده می‌شوند و نقشی در باروری ندارند. در ادامه به این فولکول‌ها و نقش آن‌ها بیشتر می‌پردازیم.
سونوگرافی فولیکول چیست؟
سونوگرافی فولیکول که آن را به اسم ردیابی فولیکول نیز می‌شناسند، نوعی سونوگرافی واژینال است که وضعیت فولیکولهای تخمدان و تخمک‌گذاری را مورد بررسی قرار می‌دهد. این نوع سونوگرافی امکان مشاهده زمان آزاد شدن تخمک‌ها را برای متخصصان زنان و زایمان فراهم می‌کند.
ردیابی فولکول به زوج‌هایی که به‌دنبال بارداری هستند کمک می‌کند تا زمان رابطه جنسی را با توجه به دوره تخمک‌گذاری تنظیم کنند تا احتمال تشکیل لقاح و بارداری افزایش پیدا کند. به‌دلیل اهمیت این سونوگرافی در درمان‌های مرتبط با باروری، سونوگرافی فولیکول از جمله حیاتی‌ترین روش‌های تشخیصی پزشکی به‌شمار می‌آید.
اهمیت سونوگرافی فولیکول
همان‌طور که باید متوجه شده باشید، اهمیت این سونوگرافی در زمینه پزشکی زنان است و با شناسایی و نظارت بر وضعیت فولیکولهای تخمدان کمک می‌کند تا متخصصان مسائل مربوط به باروری در زنان را مدیریت و کنترل کنند.
جواب سونوگرافی فولیکول در تخمدان
در قسمت‌های قبلی نیز ذکر کردیم که سونوگرافی به تشخیص اندازه دقیق و موقعیت فولیکول‌ها کمک می‌کند. این روش تصویربرداری ابزاری ارزشمند برای ارزیابی اندازه و رشد فولیکول‌ها در تخمدان‌ها است. طی سونوگرافی فولیکول موارد زیر تشخیص داده می‌شود:
- اندازه فولیکول‌ها
- میزان رشد فولیکول‌ها
- دلیل عدم بارداری بانوان
- وضعیت تخمدان‌ها
- وضعیت رحم
- شرایط بارداری از طریق IUI و IVF
با بررسی دقیق اندازه فولیکول از طریق سونوگرافی سلامت و قدرت باروری زنان تحت بررسی دقیق قرار می‌گیرد. برای مثال اگر در جواب سونوگرافی، فولیکولی 30 میلی‌متری دیده شود، متخصص وجود یک کیست خوش‌خیم را تشخیص می‌دهد. در مقابل اگر فولیکولی، زیر 10 میلی‌متر دیده شود، بیمار به تنبلی تخمدان دچار است.
موارد تشخیصی در سونوگرافی فولیکول
سونوگرافی فولکول با ارائه اطلاعات مختلفی از وضعیت اندام‌های زنانه، به تشخیص موارد زیر کمک می‌کند:
1. اندازه و تعداد فولیکول ها
اولین کار این نوع سونوگرافی تعیین اندازه و تعداد فولکول‌های تخمدان‌ها است. این اطلاعات اولین نقش را در کیفیت سلامت تولید مثل زنان ایفا می‌کنند.
2. رشد فولیکول
در دوران آمادگی باروری نظارت بر رشد فولکول‌ها در دوره تخمک‌گذاری اهمیت ویژه‌ای دارد. این نظارت به پزشکان کمک می‌کند تا زمان بلوغ دومینانت حاوی تخمک بارور را تعیین کنند.
3. بررسی علت عدم بارداری
زمانی که زوج‌ها به‌دلیل نامعلوم از مشکلات باروری رنج می‌برند، سونوگرافی فولیکول به پزشک کمک می‌کند تا در تشخیص علت عدم بارداری به قطعیت برسد.
4. وضعیت تخمدان‌ها
علاوه‌بر فولیکولهای تخمدان، این نوع سونوگرافی امکان بررسی دقیق وضعیت و ساختار خود تخمدان‌ها را نیز فراهم می‌کند. وضعیت اندازه، شکل یا آسیب‌ها یا تغییرات ناهنجار تخمدان با این نوع تصویربرداری قابل تشخیص است.
5. وضعیت رحم
پزشکان در بعضی موارد از سونوگرافی فولیکول برای بررسی وضعیت رحم نیز استفاده می‌کنند. این کار به آن‌ها اجازه می‌دهد تا ضخامت لایه داخلی رحم و وجود هر نشانه یا تغییر را مورد بررسی قرار دهند.
6. نظارت در دوران درمان‌های باروری
افرادی که تحت درمان‌های ناباروری هستند، با کمک این روش سونوگرافی می‌توانند نتایج درمان را در طول زمان با کمک پزشک خود بررسی کرده و وضعیت تخمدان‌ها و فولیکول‌ها را ارزیابی کنند.
7. درمان باروری با کلومید
این روش درمان ناباروری به یک یا دو فولیکول رشد یافته نیاز دارد. به‌طور کلی برای لقاح و بارداری، یک فولیکول رشدیافته کافی است و زیادتر بودن آن‌ها نه تنها نقش مثبتی ندارد، بلکه ممکن است اثر منفی داشته باشد. زمانی که دو فولیکول بالغ در تخمدان وجود داشته باشد، احتمال دوقلو بودن جنین افزایش پیدا می‌کند. بنابراین این سونوگرافی کمک می‌کند تا باروری با کلومید ممکن شود.
8. درمان باروری با IUI
این نوع درمان باروری نیز مانند درمان قبلی به یک یا دو فولیکول بالغ نیاز دارد. از آن‌جایی که فولیکول‌ها در این روش تزریقی هستند، ممکن است بیش از یک عدد از آن‌ها در تخمدان وجود داشته باشد. این موضوع می‌تواند احتمال چندقلوزایی را افزایش دهد.
با توجه به اینکه بارداری چندقلویی سلامت مادر و جنین‌ها را با خطر روبه‌رو می‌کند، سونوگرافی فولیکول کمک می‌کند تا با تعیین تعداد فولیکولهای بالغ، در صورت صلاحدید پزشک درمان دیگر ادامه پیدا نکند. یکی از دلایلی که پزشکان ارتباط جنسی را در طول درمان ممنوع می‌کنند، بالا بودن احتمال بارداری چندقلویی است.
9. درمان باروری با IVF
دیگر روش کارآمد درمان ناباروری، IVF است. پزشک با این درمان با تحریک تخمدان‌ها تعداد فولیکولهای بالغ را افزایش می‌دهد. از این نظر که در میان فولیکولهای بالغ تنها یکی از آن‌ها امکان آزادسازی یک تخمک باکیفیت دارد، پزشک فولیکولهای اضافه را با سورن سونوگرافی تخلیه می‌کند.
10. نظارت بر درمان های هورمونی
تنها کاربرد این سونوگرافی بارداری نیست. پزشک زنان و دخترانی که با مشکلات هورمونی و دیگر مسائل مرتبط با تخمدان‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند، با کمک این نوع تصویربرداری می‌توانند از روند درمان هورمونی باخبر شوند.
اندازه فولیکول نرمال
اندازه فولیکول نرمال بسته به مراحل چرخه قاعدگی متفاوت است. در مراحل اولیه این چرخه، فولیکول‌ها کوچک هستند و به طور معمول حدود 2 تا 5 میلی‌متر خواهند بود. با پیشرفت چرخه یک فولیکول غالب به رشد خود ادامه می‌دهد و در زمان تخمک‌گذاری به طور تقریبی 18 تا 25 میلی‌متر می‌شود.
رشد فولیکول در این دوره امری طبیعی بوده و برای بلوغ تخمک یا آزادسازی بعد از بالغ شدن آن ضروری است. بدین ترتیب اندازه نرمال فولیکول را در موقعیت‌های زمانی مختلف باید در نظر بگیرید. به طور کلی طی یک دوره 36 ساعته یا 3 روزه، اندازه نرمال این کیسه‌ها حداقل به 18 میلی‌متر می‌رسد.
اندازه طبیعی فولیکول در تخمدان راست
اندازه طبیعی فولیکول در تخمدان راست و چپ تا حد زیادی مشابه یکدیگر است و تفاوت چندانی میان اندازه طبیعی آن وجود ندارد. در طول یک چرخه قاعدگی طبیعی، فولیکول غالب در تخمدان راست 18 تا 25 میلی‌متر می‌شود. البته این اندازه در تخمدان راست در برخی موارد بیشتر از تخمدان چپ خواهد بود.
اندازه ذکر شده مربوط به اندازه طبیعی فولیکول در تخمدان سمت راست و قبل از تخمک‌گذاری است. به زبان ساده، این کیسه طی دوره قبل از تخمک‌گذاری دچار رشد مضاعف می‌شود. رشد و تکامل فولیکول‌ها تحت تاثیر سیگنال‌های هورمونی قرار دارد و این روند در هر 2 تخمدان یکسان و مشابه است.
اندازه فولیکول در بارداری
برای اینکه افراد یک بارداری موفق را تجربه کنند، اندازه فولیکول آن‌ها در زمان تخمک‌گذاری بسیار مهم است. اندازه فولیکول ایده‌آل برای لقاح باید به طور معمول 18 تا 25 میلی‌متر باشد. این اندازه نشان می‌دهد که فولیکول بالغ شده و آماده رهاسازی یک تخمک زنده است.
نظارت بر اندازه فولیکول از طریق سونوگرافی انجام می‌شود؛ زیرا با این روش متخصص می‌تواند احتمال بروز لقاح را به طور کامل ارزیابی کند. همچنین با این روش می‌توان احتمال کاشت موفقیت‌آمیز را نیز بررسی کرد.
فراموش نکنید حتی وجود فولیکول با اندازه طبیعی و نرمال، به معنای ایجاد یک تخمک بالغ نیست، به طوری که فولیکولهای نرمال نیز به طور حتم به بارداری ختم نمی‌شوند.
فولیکول در تخمدان سمت چپ نشانه چیست و اندازه نرمال
علائم رشد فولیکول در تخمدان چپ مشابه علائم رشد این کیسه پراز مایع در تخمدان راست است. در طول چرخه قاعدگی فولیکول غالب در تخمدان چپ نیز رشد کرده و قبل از تخمک‌گذاری به 18تا 25 میلی‌متر می‌رسد.
وجود یک فولیکول بالغ را می‌توان از طریق روش‌های تصویربرداری همانند سونوگرافی تشخیص داد. طی سونوگرافی یک کیسه پر از مایع داخل تخمدان شما دیده می‌شود.
اندازه فولیکول در روزهای مختلف سیکل
اندازه فولیکول در روزهای مختلف چرخه قاعدگی به طور قابل توجهی متفاوت است. در جدول زیر الگوی رشد معمولی یک فولیکول غالب را به طور خلاصه شرح می‌دهیم:
این جدول یک روند کلی از رشد فولیکول است اما تغییرات فردی این امکان را دارند که باعث بروز تغییراتی در اندازه فولیکول‌ها شوند. نظارت بر اندازه فولیکول از طریق سونوگرافی منظم، می‌تواند به درک الگوی رشد خاص آن برای هر یک از افراد کمک کند.
زمان انجام سونوگرافی فولیکول
باتوجه به زمان دوره‌های قاعدگی فرد، امکان تخمین نسبی زمان تخمک‌گذاری وجود دارد. بااینحال شما می‌توانید این زمان را با مشورت پزشک به‌صورت دقیق‌تر مشخص کرده تا روز دقیقی را برای سونوگرافی فولیکول انتخاب کنید. به‌طور کلی و در شرایط نرمال، تخمک‌گذاری 14 روز پس از شروع قاعدگی شروع می‌شود. از نشانه‌های روز قبل آزادسازی تخمک می‌توان به ترشحات روشن رنگ و شفاف، افزایش دمای بدن و سفت شدن و حساس شدن سینه‌ها اشاره کرد.
آماده سازی برای انجام سونوگرافی فولیکول
سونوگرافی فولیکول نیز مانند هر روش تشخیصی و درمانی دیگر، نیاز به آماده‌سازی قبل از درمان دارد. این تصویربرداری مراحل آماده‌سازی سخت و پیچیده‌ای ندارد، بااینحال با پیروی از دستورالعمل‌های مراقبی و بهداشتی، امکان افزایش دقت سونوگرافی بیشتر خواهد بود. این دستورالعمل‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- برخلاف سونوگرافی شکمی، در این روش نیازی به پر بودن مثانه نیست و باید آن را قبل از تصویربرداری خالی کنید.
- تمام لباس‌های پایین تنه خود را شامل لباس زیر و دیگر اقلام خارج کنید و روپوش مخصوص سونوگرافی بپوشید.
- پس از دراز کشیدن روی تخت مخصوص سونوگرافی متخصص رادیولوژی یک پروب پلاستیکی استریل‌شده کوچک و باریک را درون واژن قرار می‌دهد تا با حرکت آن از نمای تخمدان‌ها تصویربرداری کند. شمارش تعداد فولیکول‌ها و بررسی وضعیت رشد تخمک درون آن‌ها از دیگر اقداماتی است که پزشک در این مرحله انجام می‌دهد.
- پزشک ممکن است برای دقیق‌تر بودن آزمایش و خالی شدن گاز روده با دست خود به آرامی به پایین شکم شما فشار وارد کند. بنابراین جایی برای نگرانی و خجالت وجود ندارد.
- سونوگرافی فولیکول از جمله روش‌های کم تهاجم و بدون درد محسوب می‌شود و مدت زمان انجام آن 5 تا 10 دقیقه است.
- این روش تشخیصی درد یا ناراحتی خاصی برای بیمار ایجاد نمی‌کند و بنابراین او نیازی به دارودرمانی ندارد. همچنین به‌دلیل نداشتن دوره مراقبت یا نقاهت، فرد می‌تواند بلافاصله به منزل بازگردد.
تعداد دفعات انجام سونوگرافی از فولیکول
از آن‌جایی که شمارش فولیکول‌ها و وضعیت رشد آن‌ها اهمیت جدی در سلامت جنسی زنان دارد، بهتر است این آزمایش به دفعات تکرار شود تا زمان دقیق تخمک‌گذاری توسط پزشک قابل تشخیص باشد. بنابراین پزشکان به بیماران خود توصیه می‌کنند این تصویربرداری را 4 تا 6 بار طی یک چرخه قاعدگی تکرار کنند.
طی تکرار سونوگرافی امکان مشاهده تغییرات ساختاری فولکول‌ها مانند پاره‌شدن یا ناپدیدشدن آن‌ها برای پزشک امکان‌پذیر خواهد بود. همچنین متخصص زنان با انجام سونوگرافی‌های متعدد، پروسه رشد فولیکول از حالت نابالغ تا بالغ را برای درمان‌های آتی مورد بررسی قرار می‌دهد.
دلیل انجام سونوگرافی فولیکول
دلایل مختلفی وجود دارد که پزشکان این سونوگرافی را برای زنان و دختران و همچنین زوج‌های با نیت بارداری، تجویز می‌کنند. از دلایلی که این روش تشخیصی به آن‌ها کمک می‌کند، موارد زیر است:
- در صورتی که فرد تخمک‌گذاری نداشته باشد.
- نیاز به تعیین زمان تخمک‌گذاری منظم بیمار باشد.
- تشخیص علت ناباروری در افرادی که با سابقه سقط جنین که اکنون از ناباروری رنج می‌برند.
- در صورتی که پزشک در درمان‌های با لقاح مصنوعی بخواهد با بررسی اندازه و تعداد فولیکول‌ها بهترین تخمک‌ها را برای باروری انتخاب کرده و زمان مناسب برای برداشتن تخمک‌ها را نیز تعیین کند.
- افرادی که در روش‌های درمانی خود از داروی کلومید استفاده می‌کنند.
روش های انجام سونوگرافی فولیکول
زنان در بازه‌های زمانی عمرشان قابلیت و توانایی باروری متفاوتی دارند و به‌همین دلیل پاسخ‌های متفاوتی به درمان‌های تحریک‌کننده تخمدان از خود نشان می‌دهند.
اصطلاح کاهش ذخیره تخمدان یا Diminished Ovarian Reserveبه زنانی با قاعدگی‌های منظم اشاره می‌کند که در مقایسه با زنان دیگر در شرایط سنی یکسان، تخمک‌های کمتری دارند. بنابراین برای جلوگیری از این اتفاق و درمان آن، دو معیار مهم زیر در زمان سونوگرافی مورد بررسی قرار می‌گیرد:
- شمارش فولیکولهای آنترال (Antral Follicle Count)
- حجم تخمدان (Ovariaan Volume)
برای بررسی این دو معیار، سونوگرافی به 3 روش زیر قابل انجام است:
- سونوگرافی ترانس واژینال که بهترین روش ارزیابی AFC است و حداقل فرکانسی که باید در آن مورد استفاده قرار بگیرد، 7 مگاهرتز است.
- سونوگرافی ترانس آبدومینال که تنها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که راه دیگری برای دسترسی به تخمدان‌ها وجود نداشته باشد. (در صورتی که تخمدان‌ها به‌صورت قدامی و فوقانی در محوطه شکمی یا لگنی قرار بگیرند.) همچنین این سونوگرافی برای دختران باکره و زنانی که از واژینیسم یا درد در ناحیه واژن رنج می‌برند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- آخرین روش ترانس رکتال است که برای دختران باکره و مبتلایان به واژینیسم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هرکدام از این سونوگرافی‌ها به دو صورت دوبعدی و سه‌بعدی قابل انجام هستند.
سخن پایانی
ورود به بازار کار و داشتن درآمد بالا، راهی برای کنار آمدن با بیماری‌ها و هزینه‌های آن‌ها است. گذراندن دوره‌های مختلف در مجتمع‌های فنی معتبر کمک می‌کند تا با اخذ مدارک معتبر در سطح کشور و بین الملل، به این هدف دست پیدا کنید.
شرکت ایده گستر قدرت یک شرکت مشاوره، تامین و مهندسی پزشکی با خدمات کامل می‌باشد. موسس شرکت آقای دانیال گلکاران بیش از ۱۰ سال سابقه در این زمینه دارد و مجموع تجربه شرکت بیش از ۳۰ سال است.
دیدگاه‌ها