فهرست مطالب
سرطان روده بزرگ یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها در سراسر جهان است و تشخیص زودهنگام آن نقش حیاتی در افزایش شانس موفقیت درمان دارد. درحالی‌که کولونوسکوپی به عنوان استاندارد برتر برای غربالگری و تشخیص این بیماری شناخته می‌شود، سونوگرافی سرطان روده نیز به عنوان یک روش تصویربرداری مکمل، می‌تواند در بررسی تومورهای موضعی و ارزیابی میزان گسترش آن‌ها در مراحل خاص، مفید باشد.
در این مقاله، به بررسی نقش و محدودیت‌های سونوگرافی در تشخیص و مدیریت سرطان روده می‌پردازیم و مزایای بالینی آن را نیز شرح خواهیم داد.
سونوگرافی سرطان روده
سرطان روده زمانی شکل می‌گیرد که چرخه طبیعی بازسازی سلول‌های داخلی روده بزرگ دچار اختلال شود. در این حالت، سلول‌هایی که به‌درستی کنترل نمی‌شوند، شروع به رشد بی‌رویه کرده و می‌توانند به صورت توده‌هایی به نام پولیپ در روده ظاهر شوند. این پولیپ‌ها انواع مختلفی دارند و برخی از آن‌ها ممکن است به‌مرورزمان به توده‌های سرطانی تبدیل شوند. پولیپ‌ها معمولاً رشد آهسته‌ای دارند و در مراحل اولیه محدود به همان ناحیه باقی می‌مانند.
با بزرگ‌تر شدن این توده‌ها، تغییرات ژنتیکی بیشتری در سلول‌ها رخ می‌دهد که تعادل آن‌ها را بر هم می‌زند. اگر این اختلال‌ها باعث شوند که سلول‌های غیرطبیعی به لایه‌های عمیق‌تر دیواره روده نفوذ کنند، پولیپ‌ها ماهیت پیش‌سرطانی خود را از دست داده و به سرطان واقعی تبدیل می‌شوند. این مسیر پیشرفت معمولاً زمان‌بر است و ممکن است حدود یک دهه طول بکشد تا سرطان به طور کامل شکل بگیرد.
برای جلوگیری از بروز چنین شرایطی، مؤثرترین اقدام شناسایی و حذف به‌موقع پولیپ‌ها پیش از سرطانی شدن آن‌هاست. برخی افراد به دلیل بروز علائم مشکوک، تحت بررسی و آزمایش قرار می‌گیرند. در مقابل، افرادی هم هستند که باوجود نداشتن نشانه خاص، به دلیل سابقه خانوادگی یا عوامل خطر دیگر، نیازمند انجام منظم غربالگری برای پیشگیری از سرطان روده هستند.
سونوگرافی روده یکی از روش‌های مطمئن و بدون نیاز به جراحی برای بررسی مشکلات روده‌ای محسوب می‌شود و معمولاً پیش از انجام روش‌های تهاجمی‌تر به کار گرفته می‌شود. این شیوه تصویربرداری که با نام‌های پژواک‌نگاری یا اولتراسونوگرافی نیز شناخته شده است، با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا انجام می‌گیرد.
در این فرایند، امواج صوتی پس از برخورد با بافت‌های درونی بدن، بازتاب پیدا کرده و توسط دستگاهی ویژه به سیگنال‌هایی تبدیل می‌شوند که در نهایت، به شکل تصویر روی مانیتور نمایش داده می‌شود. یکی از کاربردهای پیشرفته این فناوری، استفاده از سونوگرافی رکتال برای بررسی دقیق‌تر بیماری‌های ناحیه رکتوم و کولون است.
سونوگرافی رکتال بدون درد و عارضه بوده و برای شناسایی ضایعاتی مانند آبسه، فیستول، ضخیم شدن غیرطبیعی دیواره روده و حتی برخی نشانه‌های اولیه سرطان روده، اطلاعات بسیار دقیقی فراهم می‌کند. این روش نه‌تنها در تشخیص، بلکه در تصمیم‌گیری درباره روند درمان نیز نقش مهمی دارد.
سونوگرافی شکمی چگونه انجام می‌شود؟
برای اینکه بدانید در طول تصویربرداری سونوگرافی شکمی چه مراحلی طی می‌شود، در ادامه روند انجام آن را به زبان ساده توضیح می‌دهیم:
برای اینکه دید روشنی از مراحل تصویربرداری شکم داشته باشید، در ادامه روند معمول آن را به زبان ساده مرور می‌کنیم.
- در ابتدا، بیمار به‌صورت طاق‌باز روی تخت مخصوص دراز می‌کشد. در طول تصویربرداری احتمالا لازم باشد چند بار حالت بدن خود را تغییر دهد تا دسترسی به اندام‌های مختلف آسان‌تر شود.
- پزشک یا تکنسین سونوگرافی، مقداری ژل بر پایه آب روی سطح شکم پخش می‌کند. این ژل باعث می‌شود تماس میان پوست و دستگاه سونوگرافی بهتر برقرار شده و امواج صوتی با دقت بیشتری به درون بدن منتقل شوند.
- سپس دستگاه مخصوصی که به آن مبدل گفته می‌شود، روی پوست قرار می‌گیرد و با حرکات نرم و کنترل‌شده روی نواحی مختلف شکم جابه‌جا می‌شود. این دستگاه وظیفه دارد تصاویر دقیقی از اندام‌هایی مانند کبد، کیسه صفرا، کلیه‌ها و پانکراس تهیه کند.
- برای اطمینان از کامل بودن بررسی، تصاویر از زوایا و جهت‌های گوناگون ثبت می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است از روش‌های تکمیلی مانند کالر داپلر برای بررسی جریان خون در رگ‌ها استفاده شود.
- در پایان، ژل باقی‌مانده با دستمال پاک می‌شود و بیمار می‌تواند از تخت بلند شود.
درصورتی‌که سونوگرافی سرطان روده یا سونوگرافی شکمی در یک مرکز تخصصی و مجهز انجام شود، احتمال بروز ناراحتی‌های جزئی بسیار کم خواهد بود. این موارد معمولاً شامل حس سردی ژل یا کمی ناراحتی هنگام حرکت دستگاه روی پوست است که گذرا و خفیف هستند.
همچنین استفاده از دستگاه‌های به‌روز و پیشرفته در مراکز تصویربرداری می‌تواند دقت نتایج را افزایش داده و تجربه بیمار را راحت‌تر کند. طبیعی است که قیمت دستگاه سونوگرافی بسته به امکانات، کیفیت تصویر و برند سازنده متفاوت باشد، اما کیفیت بالاتر این دستگاه‌ها نقش مهمی در تشخیص دقیق‌تر و راحتی بیمار دارد.
سونوگرافی اندورکتال (Transrectal Ultrasound) چیست؟
سونوگرافی اندورکتال (Endorectal Ultrasound – ERUS) در واقع همان سونوگرافی از طریق مقعد یا ترانس رکتال (Transrectal Ultrasound – TRUS) است. سونوگرافی از طریق مقعد یک روش تشخیصی با حداقل تهاجم است که در آن از امواج صوتی به منظور تصویربرداری از اندام‌ها و بافت‌های داخلی استفاده می‌گردد. متخصصان حوزه سلامت عمدتاً این روش را برای بررسی وضعیت غده پروستات در مردان به کار می‌گیرند. در برخی موارد، سونوگرافی از طریق مقعد جهت ارزیابی اندام‌های لگنی و تولید مثلی در بانوان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در جریان انجام این پروسه، متخصص مربوطه یک وسیله مبدل یا همان پروب سونوگرافی را به داخل راست روده بیمار وارد می‌نماید. این مبدل امواج صوتی با فرکانس بالا تولید می‌کند. این امواج پس از عبور از بافت‌های راست روده، از سایر اندام‌ها و بافت‌های مجاور بازتاب یافته و به مبدل بازمی‌گردند. داده‌های حاصل از این بازتاب‌ها توسط سیستم‌های رایانه‌ای پردازش شده و تصاویری را ایجاد می‌کنند که بر روی صفحه نمایش قابل مشاهده می‌باشند.
شایان ذکر است که این روش با نام‌های دیگری نظیر سونوگرافی داخل مقعدی (Endorectal Ultrasound – ERUS)، سونوگرام پروستات و سونوگرافی پروستات نیز شناخته می‌شود.
چه افرادی نیازمند انجام سونوگرافی از طریق مقعد (Transrectal Ultrasound – TRUS) می‌باشند؟
متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، در صورت مشاهده موارد ذیل، انجام سونوگرافی از طریق مقعد را تجویز می‌نمایند:
- وجود یافته‌های غیرطبیعی در جریان معاینه دیجیتال رکتال (Digital Rectal Exam – DRE).
- نتایج آزمایش خون حاکی از سطح بالای آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (Prostate-Specific Antigen – PSA).
- تشخیص شرایط خوش‌خیم یا بدخیم پروستات که مستلزم مداخله درمانی می‌باشند.
- وجود مشکلات مرتبط با باروری (ناباروری).
- بروز اختلالات در اندام‌های لگنی بانوان، در مواردی که انجام سونوگرافی از طریق واژن مقدور نباشد.
- بروز علائم بالینی مشکوک به سرطان پروستات، نظیر اختلال در دفع ادرار.
تفاوت سونوگرافی با سایر روش‌های تصویربرداری
همان‌طور که گفته شد، سونوگرافی سرطان روده یکی از روش‌های تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از داخل بدن تولید می‌کند. برخلاف روش‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی که از اشعه ایکس یا میدان‌های مغناطیسی برای تصویربرداری بهره می‌برند، سونوگرافی هیچ‌گونه اشعه مضری ندارد. به همین دلیل می‌توان آن را یکی از امن‌ترین گزینه‌ها برای تصویربرداری دانست. یکی از ویژگی‌های برجسته سونوگرافی این است که علاوه بر ایمنی بالا، یک روش سریع و غیرتهاجمی است؛ به این معنا که نیازی به برش یا وارد کردن هیچ جسمی به داخل بدن ندارد.
به‌عنوان مثال، برای بررسی مشکلات شکمی، سونوگرافی می‌تواند اطلاعات دقیقی از کبد، کلیه‌ها و سایر اعضای داخلی بدن ارائه دهد؛ در حالی که سی‌تی‌اسکن نیازمند استفاده از اشعه است و احتمالا برخی افراد به آن حساسیت نشان دهند. به طور کلی، سونوگرافی به دلیل عدم استفاده از پرتوهای یونیزه‌کننده، یک روش بسیار ایمن و مقرون‌به‌صرفه به شمار می‌آید. همچنین یکی از انواع آن، سونوگرافی داپلر است که از امواج صوتی برای مشاهده جریان خون در عروق استفاده می‌کند.
لازم به ذکر است، به علت اینکه سونوگرافی کمترین میزان خطر را دارد، بهترین گزینه برای استفاده در دوران بارداری است. البته، سونوگرافی محدودیت‌هایی هم دارد و در مواردی که نیاز به وضوح تصویر بالا از بخش‌های عمیق‌تر بدن باشد، نتایج آن به دقت سایر روش‌ها نمی‌باشد.
مزایای سونوگرافی برای تشخیص سرطان روده
سونوگرافی به عنوان یکی از روش‌های آسان تصویربرداری، نقش مهمی در تشخیص و پایش سرطان روده دارد. این روش با وجود سادگی، مزایای قابل توجهی دارد که آن را به گزینه‌ای کاربردی در کنار سایر ابزارهای تشخیصی تبدیل کرده است. در ادامه، مزایای سونوگرافی سرطان روده را به‌صورت خلاصه شرح خواهیم داد:
کم‌هزینه و در دسترس بودن
سونوگرافی نسبت به روش‌هایی مانند MRI یا کولونوسکوپی بسیار ارزان‌تر است و در بیشتر مراکز درمانی در دسترس قرار دارد.
این موضوع باعث می‌شود افراد بیشتری بتوانند از آن برای بررسی ابتدایی یا پیگیری وضعیت روده استفاده کنند. در مناطق دورافتاده یا کم‌برخوردار نیز، سونوگرافی به عنوان یک ابزار غربالگری اولیه مفید واقع می‌شود.
بدون نیاز به اشعه
در مقایسه با سی‌تی‌اسکن یا رادیوگرافی، سونوگرافی هیچ‌گونه اشعه یونیزان ندارد و ایمن‌تر محسوب می‌شود. این مزیت به‌ویژه برای بیمارانی که نیاز به بررسی‌های مکرر دارند یا در گروه‌های حساس (مانند کودکان یا زنان باردار) هستند، اهمیت دارد؛ بنابراین می‌توان از سونوگرافی به دفعات بدون نگرانی از آسیب پرتو استفاده کرد.
مناسب برای پایش تومورها در مراحل مختلف
سونوگرافی سرطان روده امکان ارزیابی اندازه، محل و تغییرات تومور در طول زمان را فراهم می‌کند. پزشکان می‌توانند از این روش برای نظارت پاسخ تومور به درمان‌های مختلف مانند شیمی‌درمانی استفاده کنند. این ابزار در کنار روش‌های دیگر به تصمیم‌گیری بهتر درمانی کمک می‌کند.
محدودیت‌های سونوگرافی در تشخیص سرطان روده
سونوگرافی با اینکه روشی غیرتهاجمی و نسبتاً ارزان برای بررسی اندام‌های شکمی است، اما در تشخیص سرطان روده محدودیت‌هایی دارد و به‌تنهایی روش قابل اعتمادی برای این منظور محسوب نمی‌شود. این محدودیت‌ها عبارتند از:
دقت پایین‌تر نسبت به کولونوسکوپی
سونوگرافی دقت کمتری در شناسایی ضایعات کوچک یا مراحل ابتدایی سرطان روده دارد؛ زیرا دید مستقیم به داخل روده فراهم نمی‌کند. در مقابل، کولونوسکوپی امکان مشاهده مستقیم دیواره داخلی روده و نمونه‌برداری را به پزشک می‌دهد؛ بنابراین، در بررسی‌های تشخیصی دقیق، معمولاً سونوگرافی به‌عنوان روش کمکی در کنار روش‌های دیگر به‌کار می‌رود.
تأثیر گاز روده بر کیفیت تصویر
وجود گاز در روده‌ها می‌تواند مانع عبور امواج صوتی سونوگرافی شود و کیفیت تصاویر به‌دست‌آمده را کاهش دهد. این موضوع باعث می‌شود که برخی نواحی روده به‌درستی بررسی نشوند یا ناهنجاری‌ها پنهان بمانند. در نتیجه، دقت تشخیص پایین می‌آید و به احتمال زیاد، نیاز به روش‌های تصویربرداری دقیق‌تر مانند CT یا کولونوسکوپی باشد.
سونوگرافی برای کدام بیماران توصیه می‌شود؟
سونوگرافی برای بسیاری از بیماران به منظور بررسی موارد زیر توصیه می‌گردد:
- اندام‌های داخلی شکم و لگن؛ مانند کبد، کلیه‌ها، رحم، پروستات و غیره برای تشخیص مشکلات مختلف.
- ساختارهای سطحی بدن؛ مانند تیروئید، پستان، بیضه‌ها و بافت‌های نرم برای بررسی توده‌ها و التهابات.
- عروق خونی؛ برای ارزیابی جریان خون و تشخیص تنگی یا لخته.
- در دوران بارداری؛ جهت بررسی سلامت و رشد جنین.
- مفاصل و عضلات؛ برای تشخیص آسیب‌ها و التهابات.
- بیماران قلبی؛ با استفاده از اکوکاردیوگرافی برای بررسی عملکرد قلب.
- راهنمایی در انجام مداخلات پزشکی؛ مانند بیوپسی و تخلیه مایعات.
نقش سونوگرافی در پایش درمان سرطان روده
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای بررسی وضعیت داخلی بدن استفاده می‌شود و یکی از کاربردهای آن، ارزیابی بافت‌های مشکوک به سرطان در روده است. بسته به موقعیت و هدف بررسی، انواع مختلفی از سونوگرافی برای تشخیص سرطان روده به‌کار می‌رود:
سونوگرافی شکمی
در این نوع تصویربرداری، دستگاهی روی سطح شکم حرکت داده می‌شود تا ساختارهایی مانند کبد، پانکراس و کیسه صفرا بررسی شوند. با اینکه این روش برای بررسی برخی اندام‌های شکمی مفید است، اما توانایی لازم برای مشاهده مستقیم تومورهای روده بزرگ را ندارد.
سونوگرافی اندورکتال
در این تکنیک، از پروبی ویژه استفاده می‌شود که از راه مقعد وارد بدن می‌گردد. این روش امکان دیدن دقیق دیواره رکتوم را فراهم می‌کند و می‌توان با آن میزان پیشروی سلول‌های سرطانی در روده یا درگیری اندام‌های مجاور را ارزیابی کرد.
سونوگرافی سرطان روده در حین جراحی
در این شیوه، حین عمل جراحی، مبدل به‌طور مستقیم روی سطح کبد قرار می‌گیرد. این کار به جراح کمک می‌کند تا بررسی کند که آیا سرطان روده به کبد سرایت کرده است یا خیر و اطلاعات مهمی برای تصمیم‌گیری‌های درمانی فراهم می‌آورد.
در مجموع، در حالی که سونوگرافی ابزار ارزشمندی در تشخیص و بررسی گسترش سرطان روده به برخی نواحی است، نقش آن در پایش مستقیم تومورهای داخل روده محدود بوده و روش‌های دیگر تصویربرداری و کولونوسکوپی نقش محوری‌تری در این زمینه ایفا می‌کنند.
نحوه آمادگی بیمار برای سونوگرافی روده
برای انجام سونوگرافی روده، معمولاً نیاز است بیمار چند ساعت پیش از تصویربرداری ناشتا باشد تا روده‌ها خالی و تصویر واضح‌تری ثبت شود. در برخی موارد، مصرف داروهای ملین یا پرهیز غذایی خاص نیز پیش از سونوگرافی توصیه می‌شود که باید طبق نظر پزشک رعایت شود.
در زمان انجام سونوگرافی سرطان روده، وسیله‌ای به نام پروب روی شکم بیمار قرار می‌گیرد. این دستگاه امواج صوتی به داخل بدن می‌فرستد و امواج بازگشتی از اندام‌های داخلی را دریافت می‌کند. سپس این امواج توسط نرم‌افزارهای مخصوص پردازش شده و به تصویر تبدیل می‌شوند. پس از پایان کار، تصاویر همراه با گزارش پزشک متخصص سونوگرافی به بیمار تحویل داده می‌شود تا برای بررسی بیشتر به پزشک معالج خود مراجعه کند.
آمادگی قبل از انجام سونوگرافی رکتال
برای بازدهی بهتر سونوگرافی رکتال، رعایت برخی توصیه‌های پیش از انجام آن ضروری است. پزشک معمولا از بیمار می‌خواهد که مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپرین را چند روز پیش از معاینه قطع کند تا احتمال خونریزی به حداقل برسد. برخلاف بسیاری از سونوگرافی‌های دیگر، در این روش معمولاً نیازی به ناشتا بودن وجود ندارد و فرد می‌تواند به‌طور معمول غذا و مایعات مصرف کند. همچنین برای کاهش اضطراب یا ناراحتی احتمالی حین انجام تصویربرداری، از داروهای آرام‌بخش یا بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود تا روند کار بدون درد و تنش پیش برود.
تفسیر نتایج سونوگرافی توسط پزشک متخصص
تفسیر نتایج سونوگرافی فرایندی تخصصی است که توسط پزشک رادیولوژیست یا تصویربردار انجام می‌شود و نقش مهمی در تشخیص دقیق بیماری‌ها دارد. پزشک با بررسی تصاویر ثبت‌شده، به ارزیابی ساختار، اندازه، شکل و وضعیت بافت‌ها و اندام‌های داخلی بدن می‌پردازد و به دنبال نشانه‌هایی از التهاب، توده، کیست، تغییرات غیرطبیعی در بافت یا هرگونه انسداد یا آسیب می‌گردد. در این مرحله، تجربه و دقت پزشک در تشخیص تفاوت‌های ظریف میان بافت‌های طبیعی و غیرطبیعی اهمیت بالایی دارد.
همچنین در برخی موارد، یافته‌های سونوگرافی نیاز به مقایسه با آزمایش‌های دیگر مانند MRI، سی‌تی‌اسکن یا نمونه‌برداری دارد تا تشخیص نهایی با اطمینان بیشتری انجام شود. تفسیر نهایی به‌صورت یک گزارش مکتوب به زبان تخصصی تهیه شده و به پزشک معالج ارائه می‌گردد تا بر اساس آن، روند درمان یا بررسی‌های تکمیلی برنامه‌ریزی شود.
نتیجه‌گیری
سونوگرافی یکی از شیوه‌های تصویربرداری ایمن و بدون درد در پزشکی است که کاربردهای گسترده‌ای دارد. یکی از این کاربردها، کمک به شناسایی توده‌های مشکوک در روده است که می‌تواند به تشخیص زودهنگام سرطان کمک کند. این فناوری در بررسی سایر اندام‌ها مانند تخمدان، سینه، رحم، کبد و برخی نقاط دیگر بدن نیز نقش مهمی دارد.
بر اساس مطالعات انجام‌شده، روش‌های مبتنی بر اشعه ایکس در تشخیص برخی سرطان‌ها؛ مانند سرطان ریه، در بسیاری از موارد دقت لازم را ندارند. در چنین شرایطی، سونوگرافی می‌تواند مسیر نمونه‌برداری از بافت‌های مشکوک را مشخص کرده و امکان بررسی دقیق آن‌ها زیر میکروسکوپ را فراهم کند؛ موضوعی که نقش مهمی در تشخیص قطعی بیماری دارد.
دیدگاه‌ها