سونوگرافی فتق نافی

فتق نافی (Umbilical Hernia) یکی از شایع‌ترین انواع فتق‌های شکمی است که می‌تواند در تمامی سنین، از دوران جنینی تا بزرگسالی، بروز یابد. این اختلال ناشی از ضعف یا نقص در دیواره شکم در ناحیه ناف بوده و منجر به بیرون‌زدگی احشای داخلی، از جمله بخشی از روده یا بافت چربی، از طریق حلقه نافی می‌گردد.

این مقاله با هدف بررسی جامع این بیماری، به تحلیل علائم، روش‌های تشخیص (به‌ویژه سونوگرافی)، افتراق از سایر انواع فتق، دلایل بروز، روش‌های درمان و تفاوت‌های آن در گروه‌های سنی مختلف می‌پردازد.

 فتق نافی چیست؟

فتق نافی نوعی بیرون‌زدگی احشای شکمی از طریق حلقه نافی یا ناحیه‌ای ضعیف‌شده در دیواره شکم در اطراف ناف است. در این وضعیت، بخشی از محتویات داخل شکم (معمولاً روده کوچک یا بافت چربی) به دلیل ضعف مادرزادی یا اکتسابی عضلات شکمی، به خارج از حفره شکم و در زیر پوست ناحیه ناف رانده می‌شود.

فتق نافی می‌تواند در نوزادان، کودکان و بزرگسالان بروز یابد و بسته به سن، علت زمینه‌ای و اندازه آن، سیر بالینی و نیاز به درمان متفاوتی دارد.

 فتق نافی چه زمانی رخ می‌دهد؟

فتق نافی زمانی رخ می‌دهد که دیواره شکم در ناحیه اطراف ناف (حلقه نافی) دچار ضعف یا نقص باشد و این ضعف اجازه دهد که بخشی از احشای داخل شکم، معمولاً روده یا بافت چربی، به سمت بیرون و به زیر پوست فشار وارد کند. این وضعیت می‌تواند در دوران جنینی، نوزادی، کودکی یا بزرگسالی بروز یابد.

در نوزادان، فتق نافی معمولاً به دلیل بسته نشدن کامل حلقه نافی پس از تولد ایجاد می‌شود. این نوع فتق در نوزادان نارس یا با وزن پایین هنگام تولد شایع‌تر است. در بیشتر موارد، فتق نافی در کودکان بدون درد و بدون نیاز به درمان خاص تا سن ۳ تا ۵ سالگی خودبه‌خود بسته می‌شود.

در بزرگسالان، فتق نافی معمولاً به‌صورت اکتسابی و در اثر افزایش فشار داخل شکم بروز می‌یابد. عواملی مانند چاقی مفرط، بارداری‌های متعدد، زور زدن مزمن، یبوست شدید، سرفه‌های طولانی‌مدت یا سابقه جراحی‌های شکمی می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال باشند. در این گروه سنی، فتق معمولاً نیازمند مداخله جراحی است، چرا که خطر گیر افتادن روده (Incarceration) یا انسداد افزایش می‌یابد.

تشخیص به‌موقع با استفاده از معاینه بالینی و تصویربرداری، به‌ویژه سونوگرافی، نقش مهمی در مدیریت و درمان مؤثر این بیماری دارد.

شیوع فتق نافی در سنین مختلف

شیوع فتق نافی (Umbilical Hernia) در سنین مختلف تفاوت چشم‌گیری دارد و الگوی بروز آن در گروه‌های سنی متفاوت، به علل و زمینه‌های فیزیولوژیک یا پاتولوژیک وابسته است. در ادامه، شیوع این عارضه به تفکیک گروه‌های سنی توضیح داده شده است:

 جنین و نوزادان

در دوره جنینی، ناحیه ناف به عنوان محل عبور بند ناف و تبادل خون و مواد مغذی با جفت شناخته می‌شود. در هفته‌های ۸ تا ۱۰ بارداری، بخشی از روده‌ها به صورت موقتی وارد بند ناف می‌شوند که پدیده‌ای طبیعی به نام فتق فیزیولوژیک است. با این حال، باقی ماندن این وضعیت پس از هفته ۱۲ بارداری یا پس از تولد، به‌عنوان فتق نافی شناخته می‌شود.

در نوزادان، این برآمدگی معمولاً بدون درد و قابل بازگشت است و در اکثر موارد تا سن ۳ الی ۵ سالگی به‌طور طبیعی بسته می‌شود.

کودکان

در برخی موارد، فتق نافی از دوران نوزادی باقی می‌ماند یا در سال‌های ابتدایی کودکی ظاهر می‌شود. عواملی مانند سرفه مزمن، یبوست شدید، یا چاقی دوران کودکی می‌توانند فشار داخل شکمی را افزایش داده و احتمال بروز یا باقی ماندن فتق را بیشتر کنند.

بزرگسالان

در بزرگسالی، فتق نافی معمولاً به دنبال عوامل ثانویه نظیر افزایش فشار شکمی (بارداری‌های مکرر، چاقی مفرط، بلند کردن اجسام سنگین، یا تجمع مایع در شکم) بروز می‌کند. برخلاف نوزادان، این نوع فتق به ندرت خودبه‌خود بهبود می‌یابد و در اغلب موارد نیازمند جراحی است.

علل بروز فتق نافی

فتق نافی در هر گروه سنی می‌تواند به دلایل متفاوتی ایجاد شود:

• ناتوانی مادرزادی در بسته شدن کامل حلقه نافی (در جنین و نوزاد)
• افزایش فشار مزمن داخل شکم
• ضعف عضلانی ناشی از بالا رفتن سن
• زایمان‌های مکرر یا چندقلویی
• سابقه جراحی‌های شکمی

علائم بالینی

فتق نافی ممکن است بسته به اندازه و نوع آن، علائم متفاوتی داشته باشد:

• برآمدگی در ناحیه ناف، به‌ویژه هنگام سرفه، عطسه یا ایستادن
• درد یا احساس ناراحتی در ناحیه ناف (به‌ویژه در بزرگسالان)
• در موارد حاد، قرمزی، التهاب، حساسیت لمسی و گیر افتادن روده

تشخیص از طریق سونوگرافی

در بزرگسالان نیز سونوگرافی شکمی، به‌ویژه در موارد بدون علامت یا هنگام بررسی علت دردهای مزمن شکمی، روشی مؤثر و ایمن برای تشخیص فتق نافی است.

تمایز با سایر انواع فتق

هرنی نافی باید از سایر فتق‌ها به دقت افتراق داده شود:

1. هرنی اینگوینال (Inguinal Hernia): فتق در کانال اینگوینال در کشاله ران. این نوع فتق رایج‌ترین نوع فتق در مردان محسوب می‌شود و اغلب به دلیل فشار به ساختارهای کانال اینگوینال، از جمله طناب اسپرماتیک، موجب درد و ناراحتی می‌گردد.
2. اومفالوسل (Omphalocele): فتق مادرزادی پیچیده با بیرون‌زدگی احشای شکمی به همراه غشای پوشاننده، که معمولاً در سونوگرافی‌های پیش از تولد شناسایی می‌شود و اغلب با ناهنجاری‌های ژنتیکی همراه است.
3. گاستروشیزیس (Gastroschisis): بیرون‌زدگی روده بدون غشا، در مجاورت ناف، که از نظر درمان و پیش‌آگهی با اومفالوسل متفاوت است.

روش‌های درمان فتق نافی

درمان فتق نافی به عوامل متعددی از جمله سن بیمار، اندازه فتق، وجود یا عدم وجود علائم، و احتمال بروز عوارض بستگی دارد. در بسیاری از موارد (به‌ویژه در کودکان)، این فتق بدون مداخله خاصی برطرف می‌شود. اما در بزرگسالان یا در صورت بروز علائم هشدار، مداخلات درمانی و گاهی جراحی ضروری خواهد بود.

۱. درمان غیرجراحی (محافظه‌کارانه)

در نوزادان و کودکان زیر ۵ سال، زمانی که فتق کوچک، بدون درد و قابل بازگشت باشد، رویکرد اولیه، پایش و انتظار است:

• فتق‌های کوچک معمولاً تا سن ۳ تا ۵ سالگی به‌طور خودبه‌خود بسته می‌شوند.
• نیاز به درمان دارویی یا فیزیکی وجود ندارد.
• والدین باید از هرگونه فشار دادن دستی، استفاده از سکه یا باند اجتناب کنند (روش‌های غیرعلمی و خطرناک).
• پایش منظم توسط پزشک متخصص اطفال یا جراح کودکان توصیه می‌شود.

۲. جراحی انتخابی (Planned Surgical Repair)

جراحی زمانی ضرورت می‌یابد که فتق:

• تا سن ۵ سالگی باقی مانده باشد.
• اندازه‌ای بزرگ‌تر از ۱.۵ الی ۲ سانتی‌متر داشته باشد.
• علائمی مانند درد یا التهاب ایجاد کند.
• یا در بزرگسالان ایجاد شده باشد (که خودبه‌خود بسته نمی‌شود).

در بزرگسالان، معمولاً جراحی بهترین و قطعی‌ترین راه درمان است؛ زیرا احتمال عود خودبه‌خود یا خطر گیر افتادن احشای شکمی بالا می‌باشد.

انواع روش‌های جراحی

دو روش اصلی برای ترمیم فتق نافی مورد استفاده قرار می‌گیرد:

جراحی باز (Open Repair)

با ایجاد برش کوچک در ناحیه ناف انجام می‌شود.

محتویات فتق به داخل شکم بازگردانده شده و دیواره شکم دوخته یا با مش (شبکه مصنوعی) تقویت می‌شود.

این روش برای کودکان یا بزرگسالان با فتق بزرگ مناسب است.

جراحی لاپاراسکوپیک (Laparoscopic Repair)

با برش‌های کوچک‌تر و با کمک دوربین داخل شکمی انجام می‌شود.

به‌ویژه در بیماران دارای اضافه وزن یا فتق‌های عودکننده ترجیح داده می‌شود.

دوره نقاهت کوتاه‌تر و اسکار جراحی کمتر است.

در صورت بروز علائم هشدار مانند درد ناگهانی، تورم سفت و غیرقابل بازگشت، تغییر رنگ پوست ناف یا علائم انسداد روده (استفراغ، تهوع، تب)، بیمار نیازمند جراحی فوری است. این وضعیت ممکن است نشان‌دهنده‌ی فتق خفه شده (Strangulated Hernia) باشد که اگر سریع درمان نشود، خطر نکروز و مرگ بافتی وجود دارد.

مراقبت‌های پس از جراحی

پس از انجام عمل، رعایت نکات مراقبتی جهت بهبود کامل و پیشگیری از عود ضروری است:

• پرهیز از فعالیت‌های سنگین و بلند کردن اجسام به مدت چند هفته

• مصرف غذاهای ملین برای جلوگیری از یبوست

• رعایت بهداشت زخم و پیگیری منظم با پزشک جراح

• استفاده از شکم‌بند (در صورت توصیه پزشک)

پیشگیری

در برخی موارد، پیشگیری از بروز فتق نافی ممکن نیست (به‌ویژه در موارد مادرزادی)، اما رعایت موارد زیر می‌تواند در کاهش خطر آن در بزرگسالی مؤثر باشد:

• باید وزن بدن را در محدوده سالم حفظ کرد تا از افزایش فشار داخل شکم جلوگیری شود.

• لازم است از بلند کردن اجسام سنگین، به‌ویژه بدون آمادگی و تکنیک صحیح، خودداری شود.

• باید سرفه‌های مزمن و یبوست طولانی‌مدت را به‌موقع درمان کرد تا از افزایش مکرر فشار شکمی پیشگیری شود.

• بهتر است با انجام تمرینات منظم و سبک، عضلات مرکزی شکم را تقویت کرد.

• پس از جراحی‌های شکمی یا زایمان، باید از شکم‌بند طبی استفاده کرد و فعالیت‌های فیزیکی را طبق نظر پزشک محدود نمود.

• در دوران بارداری، باید از افزایش ناگهانی وزن جلوگیری کرد و در صورت لزوم، ورزش‌های ایمن دوران بارداری انجام داد.

نقش تجهیزات سونوگرافی پیشرفته در تشخیص دقیق

دستگاه‌های سونوگرافی با دقت تصویربرداری بالا، نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام و پیگیری علمی فتق نافی در سنین مختلف دارند. شرکت‌هایی مانند ایده گستر قدرت، با واردات و توزیع تجهیزات تصویربرداری پزشکی مدرن، امکان تشخیص سریع و دقیق این عارضه را برای مراکز درمانی فراهم ساخته‌اند. این موضوع به‌ویژه در مواردی که تصمیم‌گیری فوری درمانی لازم است، اهمیت بسیاری دارد.

نتیجه‌گیری

فتق نافی از جمله اختلالات قابل تشخیص، پیگیری و درمان در حوزه پزشکی محسوب می‌شود که بسته به سن، شدت و عوامل زمینه‌ای، می‌تواند با سیر بالینی متفاوتی همراه باشد. تشخیص صحیح با استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، پیگیری علمی و انتخاب روش درمانی متناسب، سه محور اصلی در مدیریت مؤثر این اختلال هستند.

استفاده از تجهیزات پیشرفته و تخصصی در این حوزه، همچون آنچه توسط شرکت ایده گستر قدرت ارائه می‌شود، نقش مهمی در ارتقاء کیفیت مراقبت‌های تشخیصی ایفا می‌کند.